2023-08-24

Ekologiczna produkcja i rynek ziemniaka – wybrane zagadnienia

Na sierpień tradycyjnie przypadają obchody dni ziemniaka świętowane w wielu regionach Polski. Mimo że w ciągu lat skala produkcji nieustannie się zmniejsza – w 2000 roku powierzchnia upraw ziemniaka wynosiła aż 1 mln ha, a w 2022 r. już tylko 182 tys. ha – ziemniaki pozostają najważniejszą rośliną okopową w naszym kraju. Ekologicznych plantacji ziemniaka mamy wciąż niewiele – około 1200 ha, a zbiory wynoszą ok. 16 tys. ton rocznie. Z jakimi wyzwaniami muszą mierzyć się rolnicy ekologiczni i czy jest szansa na rozwój ekologicznych upraw ziemniaka?

O uprawie ziemniaków decyduje wiele czynników, m.in. zapotrzebowanie rynku, płodozmian, doświadczenie i umiejętności rolnika, posiadane maszyny i urządzenia, stosowane metody agrotechniczne. Istotnym aspektem ograniczającym ekologiczną uprawę ziemniaków jest duże zagrożenie ze strony chorób, szkodników oraz chwastów.

Wymagania glebowe i klimatyczne

Pod uprawę ziemniaków odpowiednie są gleby gliniasto-piaszczyste, z wyższą zawartością próchnicy. Ziemniaki lubią gleby przewiewne (wierzchnia warstwa gleby powinna być dobrze spulchniona) oraz kwaśny lub lekko kwaśny odczyn gleby, między 4,5 a 6,5 pH (gleby o odczynie zasadowym mogą sprzyjać porażeniu bulw parchem zwykłym). Warunki klimatyczne są niezwykle istotne w okresie wegetacji. Wysokim plonom sprzyjają duże opady (przy czym zbyt obfite zwiększają zagrożenie wystąpienia zarazy ziemniaczanej), średnie miesięczne temperatury wynoszące 18,5 st. C oraz małe różnice między temperaturą nocną i dzienną. Upały i susza zdecydowanie obniżają plony.

Miejsce ziemniaków w płodozmianie

Powtarzanie upraw ziemniaków po sobie może spowodować nasilenie powszechnie występujących chorób ziemniaków: zarazy ziemniaczanej, ospowatości bulw, parcha ziemniaka, a także koncentrację mątwika ziemniaczanego i zwiększone występowanie stonki ziemniaczanej. Do ograniczenia tego rodzaju ryzyk przyczynia się sadzenie odmian obojętnych wobec tych chorób i szkodników oraz zmianowanie czyli uprawa innych gatunków roślin na polu po ziemniakach przez okres około 4-5 lat. Odpowiednimi przedplonami dla ziemniaków są: koniczyna, lucerna, trawy wieloletnie i jednoroczne rośliny pastewne.

Sadzenie

Rolnicy ekologiczni powinni stosować tylko zdrowe sadzeniaki, które nie są porażone chorobami wirusowymi, bakteryjnymi, grzybowymi i szkodnikami. Wielkość bulw nie powinna przekraczać średnicy 3-4 lub 4-5 cm (50-70 g). Proces wegetacji przyspiesza podkiełkowywanie ziemniaków (prowadzące do uzyskania kiełków o długości 1,5-2 cm) lub ich pobudzenie do kiełkowania (prowadzące do uzyskania kiełków o długości 1-2 mm). Termin sadzenia, zwykle w połowie kwietnia, jest uzależniony od temperatury gleby, która powinna wynosić od 6-8 st. C. Jest to zgodne z porzekadłem: „zasadź mnie wcześnie, wzejdę, gdy zechcę, zasadź mnie we właściwym czasie, wzejdę wcześnie”. Podczas sadzenia umieszcza się bulwy sadzeniaka w jednakowej odległości, głębokości i rozstawie, co ma duże znaczenie przy późniejszych zabiegach pielęgnacyjnych, takich jak redlenie, bronowanie i odchwaszczanie płomieniowe.

Nawożenie

W uprawach ekologicznych ziemniaków wykorzystywane są nawozy naturalne: przefermentowany obornik, nawozy zielone i komposty. Dawka obornika musi być dobrze dobrana, od 20-30 t/ha, gdyż większa jego ilość może spowodować zbyt bujny wzrost roślin, które będą bardziej podatne na choroby i częściej atakowane przez szkodniki. Do kompostowania nadają się pochodzące z gospodarstwa ekologicznego odpady gospodarskie (plewy, słoma, chwasty, łęty ziemniaczane, łodygi kukurydzy, odchody zwierząt) oraz inne materiały organiczne naturalne (torfy, liście). Dozwolone jest również zastosowanie naturalnych nawozów pochodzenia mineralnego, pod warunkiem, że taka potrzeba jest udokumentowana analizą liści albo opisem objawów niedoboru określonego składnika, a nawozy są dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym.

Zwalczanie chorób i szkodników

Podstawowym zabiegiem, który obniża ryzyko chorób wirusowych, bakteryjnych (parch ziemniaka), grzybowych (zaraza ziemniaka, ospowatość bulw), czy ataku szkodników (stonka ziemniaczana) jest wykorzystanie zdrowych, certyfikowanych sadzeniaków. Najlepiej, jeśli należą one do odmian bardziej odpornych na te zagrożenia, jak Denar, Bila, Eugenia, Lord, Gracja, Tajfun, Finezja, Owacja, Medea, Pola. Występowanie chorób i ataki pasożytów pośrednio ograniczają też metody agrotechniczne:
– zachowanie co najmniej czteroletniej przerwy w uprawie ziemniaków na danym polu,
– wybór odpowiednich pól, na których dochodzi do szybkiego obsychania roślin,
– ograniczenie zachwaszczania,
– właściwe uformowanie redlin, które chroni bulwy przed porażeniem,
– wczesny zbiór (do 30 dni) od zakończenia wegetacji.
W przypadku ataku stonki ziemniaczanej można zastosować ręczny zbiór chrząszczy i larw oraz niszczenie kolonii jajeczek, jest to jednak praktyka możliwa do zastosowania na małym obszarze. Na większych plantacjach do usuwania stonki wykorzystuje się specjalne maszyny, których funkcją jest zrzucanie, zwiewanie lub odsysanie larw. Wadą tej metody jest wysoki koszt.

Przygotowanie do zbioru i zbiór

W uprawie ekologicznej wskazane jest usunięcie łętów (naci) i chwastów na jeden do trzech tygodni przed planowanym zbiorem. Ponieważ nać jest z reguły zniszczona przez zarazę, zalecane jest jej, usunięcie z pola, aby choroba ta nie przeszła na bulwy w czasie opadów deszczu. Bulwy powinny być wykopywane w okresie sprzyjającej pogody – bezdeszczowej i w temperaturze między 5 st. a 20 st. C. Przewożone ziemniaki powinny być osypane lekką warstwą ziemi, która uchroni je przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Rynek ziemniaka

Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego jeszcze dwadzieścia lat temu statystyczny Polak zjadał w ciągu roku średnio prawie 90 kg ziemniaków i ich przetworów, a obecnie – około 35 kg. Mimo że ta królująca niegdyś na polskich stołach roślina zdaje się przeżywać regres, warto proponować konsumentom poszukującym produktów wysokiej jakości, nieskażonych chemicznymi nawozami i pestycydami, ekologiczną wersję ziemniaków. Bulwy z certyfikowanych upraw mogą trafić do konsumentów bezpośrednio z gospodarstwa, poprzez specjalistyczne sklepy z ekologiczną żywnością, super i hipermarkety oraz targowiska. Ekologiczne ziemniaki trafiające do obrotu handlowego powinny być oznakowane symbolem Euroliścia zamieszczonym na etykiecie lub opakowaniu zbiorczym, z numerem identyfikacyjnym upoważnionej jednostki certyfikującej dostawcę danego produktu oraz jego nazwą i adresem, wreszcie adnotacją pochodzenia produktu (z Polski, z UE lub spoza UE – jeśli młode ziemniaki pochodzą np. z Egiptu). Dodatkowo może być dołączona informacja o nazwie odmiany, typie użytkowym oraz według uznania producenta jeszcze inne dane o produkcie, np. przepisy kulinarne.

Opracowano na postawie materiałów źródłowych:
1. B. Sarapatka, J. Urban, Rolnictwo ekologiczne w praktyce, Wydawnictwo ITP, Warszawa-Falenty 2012, s. 147.
2. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Ekologiczna produkcja i rynek ziemniaka, Jadwisin 2021 r.
3. Niecałe 3 kg na miesiąc. Pieczywo i ziemniaki wychodzą z mody, https://www.money.pl/gospodarka/niecale-3-kg-na-miesiac-pieczywo-i-ziemniaki-wychodza-z-mody-6559606176955264a.html
4. https://www.topagrar.pl/articles/ziemniaki/czy-uprawa-ziemniakow-jeszcze-sie-opaca-rynek-w-sezonie-2022/
5. https://modr.pl/technologie-ekologicznej-uprawy-rolniczej/strona/ziemniaki-w-uprawie-ekologicznej
6. Ekologiczna uprawa ziemniaków: https://www.eko-uprawy.pl/rolnictwo/rolnictwo-ekologiczne/rolnictwo-baza-wiedzy/502-ekologiczna-uprawa-ziemniakow

• Poprzedni
• Następny