2024-07-25

Rolnictwo ekologiczne, jako najbardziej prośrodowiskowa metoda produkcji rolnej, to system zrównoważonego gospodarowania, funkcjonujący w pełnym poszanowaniu natury. Łączy najkorzystniejsze dla przyrody praktyki rolnicze, charakteryzuje się wysokim stopniem różnorodności biologicznej, chroni zasoby naturalne i ma wysokie standardy dotyczące dobrostanu zwierząt. Na czym polega organizacja gospodarstwa ekologicznego?

Życie w gospodarstwie ekologicznym upływa w rytmie natury – to jej człowiek podporządkowuje wybór i kolejność podejmowanych działań. Wszystko po to, by dla przyszłych pokoleń zachować przyrodę w stanie niezdegradowanym. Codzienność rolnika ekologicznego to przede wszystkim niełatwa, ustawiczna praca. Wykorzystywanie odnawialnych zasobów środowiska, stosowanie prawidłowego płodozmianu, podwyższanie biologicznej aktywności gleby, dbałość o czystość wody, a także dobór gatunków roślin i ras zwierząt uwzględniający naturalną odporność na choroby, to tylko część zasad, do których musi się stosować.

Czy łatwo jest zostać rolnikiem ekologicznym?

Producenci i przetwórcy, którzy chcą wprowadzać do obrotu żywność BIO, powinni poddać się certyfikacji przez organ kontrolny – jednostkę certyfikującą. Wiąże się to z coroczną inspekcją oraz obowiązkiem dokumentowania działań w celu zapewnienie zgodności z przepisami Unii Europejskiej[1] i krajową ustawą[2].

Każde gospodarstwo, które chce wprowadzać na rynek żywność ekologiczną, musi przejść okres konwersji, czyli przestawiania na metodę ekologiczną. W trakcie jego trwania należy wdrażać wszystkie zasady produkcji ekologicznej, ale produktów nie można jeszcze sprzedawać jako BIO. Długość okresu konwersji z produkcji konwencjonalnej na ekologiczną uzależniona jest od rodzaju produktu. W przypadku sadów, plantacji jagodowych i winnic są to 3 lata, a pozostałych roślin i zwierząt gospodarskich – 2 lata. Rolnicy przekształcający swoje gospodarstwa na ekologiczne i ci, którzy już zakończyli okres konwersji mogą korzystać ze wsparcia finansowego z Unii Europejskiej.

Bioróżnorodność w gospodarstwie ekologicznym

Dbałość o różnorodność ekologiczną to jeden z kluczowych elementów systemu rolnictwa ekologicznego. Jest ona szczególnie istotna w kontekście walki z niekorzystnymi zmianami klimatycznymi i przekroczeniem w ostatnim czasie sześciu (!) z dziewięciu granic planetarnych. Są to granice wytrzymałości planety, których – jako ludzkość – nie powinniśmy przekraczać, jeśli nie chcemy ryzykować rozpadu ekosystemów na naszej planecie. Dlatego troska o utrzymanie i ochronę bioróżnorodności jest tak ważna. Ma ona na celu zachowanie równowagi ekosystemów rolnych i zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi, przy zapewnieniu stabilnych plonów. Utrzymanie wysokiej bioróżnorodności w gospodarstwie ekologicznym przyczynia się do poprawy zdrowia gleby, przeciwdziała plagom szkodników oraz łagodzi zmiany klimatyczne. Ochrona różnorodności biologicznej to przede wszystkim:

• Różnorodność upraw – uprawa różnych gatunków roślin w gospodarstwie zapobiega jednostronnemu wyczerpywaniu gleby ze składników pokarmowych oraz zmniejsza ryzyko nagromadzenia się szkodników i chorób specyficznych dla jednej uprawy.
• Odbudowa gleb organicznych – odbywa się poprzez zwiększenie zasobów węgla organicznego w glebach mineralnych, ponowne nawadnianie osuszonych torfowisk, zwiększenie materii organicznej w glebie. Gleby nawożone są kompostem, obornikiem nawozami zielonymi i kopalnianymi.
• Agroleśnictwo – sadzenie drzew i krzewów wśród upraw rolniczych wspiera tworzenie mikroklimatów, poprawia strukturę gleby, chroni ją przed erozją, a dodatkowo dostarcza siedlisk dla dzikiej fauny.
• Ochrona naturalnych siedlisk – sprzyja zwiększeniu różnorodności gatunkowej roślin i zwierząt, np. ptaków.
• Zrównoważona hodowla zwierząt – pastwiska z różnorodnymi gatunkami traw i ziół oraz rotacyjny wypas pomagają w utrzymaniu zdrowia gleby i zmniejszają ryzyko przenoszenia chorób.
• Naturalne metody ochrony roślin – do kontroli populacji szkodników wykorzystywane są wyłącznie naturalne metody ochrony roślin, a ponadto sadzone są rośliny, które przyciągają korzystne owady lub odstraszają szkodniki.
• Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych – w rolnictwie ekologicznym poziom nawożenia jest niższy w porównaniu do rolnictwa konwencjonalnego. Zielona okrywa w porze zimowej oraz stosowanie międzyplonów ograniczają wymywanie azotanów.

Roślinność na ekozagonie – organiczne nawożenie

Naturalna, żyzna i wolna od chemicznych zanieczyszczeń gleba wpływa bezpośrednio na jakość i ilość produkowanych warzyw, owoców i zbóż. Aby systematycznie podwyższać jej biologiczną aktywność, wzbogaca się glebę w materię organiczną, tworząc tym samym środowisko do rozwoju pożytecznych mikroorganizmów. Uprawa ekologiczna wyklucza stosowanie syntetycznych środków produkcji, w tym także nawozów sztucznych, dlatego w celu uzupełnienia ewentualnego niedoboru składników rolnik ekologiczny może zastosować mineralne nawozy, takie jak: wapno węglanowo-magnezowe, nawozy fosforowe, potasowe czy siarkowo-magnezowe.

W rolnictwie ekologicznym stosuje się najczęściej obornik, czyli nawóz ze ściółki i odchodów zwierząt. Poprawia on właściwości i strukturę gleby, tworząc lepsze warunki dla rozwoju mikroorganizmów glebowych. Przyczynia się także do utrzymania stałego poziomu próchnicy w glebie i przeciwdziała jej stratom. W przypadku braku możliwości pozyskania obornika, rolnik ekologiczny może zastosować inne organiczne nawozy, np. wermikompost, czyli odchody dżdżownic, czy odpady z hodowli grzybów.

Na czym polega płodozmian?

Głównym celem płodozmianu jest zachowanie i systematyczne ulepszanie żyzności gleby oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się szkodników i chorób. Jest to system uprawy kilku gatunków roślin w kilkuletnich cyklach, by zapewnić przemienność upraw na danym polu.

Gdy w płodozmianie planowane jest zastosowanie obornika, ważny jest czas od jego wniesienia do momentu posadzenia lub siewu określonych gatunków roślin. Np. w warzywnictwie, w pierwszym roku po oborniku zaleca się uprawę kapustnych – szczególnie kalafiora, ogórka oraz selera, w drugim roku można wysiać cebulę, warzywa korzeniowe oraz posadzić pomidory, a w trzecim roku – warzywa z grupy strączkowych, np. groch, fasolę czy bób.

Jedną z istotnych zasad płodozmianu jest unikanie uprawy po sobie roślin z tej samej rodziny, ponieważ rośliny blisko ze sobą spokrewnione zapadają na podobne choroby i atakowane są przez te same szkodniki.

Zrelaksowane krowy i szczęśliwe kury – o dobrostanie zwierząt

W hodowli ekologicznej za cel stawia się dobrostan zwierząt, które utrzymywane są w zgodzie z ich naturalnymi potrzebami. Duży nacisk kładzie się na etyczne i humanitarne traktowanie, a praktyki hodowlane mają na celu zapewnienie zwierzętom warunków, które pozwalają na naturalne zachowanie, dobrą kondycję zdrowotną i minimalizowanie stresu. Dobrostan opiera się na tzw. pięciu wolnościach:

1. Wolność od głodu, pragnienia i niedożywienia – dostęp do świeżej wody i pokarmu, który utrzyma zwierzęta w zdrowiu i sile.
2. Wolność od dyskomfortu – zapewnienie odpowiedniego schronienia i miejsc odpoczynku.
3. Wolność od bólu, obrażeń i chorób – profilaktyka, szybka diagnoza i leczenie.
4. Wolność do wyrażania naturalnego zachowania – odpowiednia przestrzeń, warunki i obecność innych zwierząt tego samego gatunku.
5. Wolność od strachu i stresu – opieka i traktowanie, które nie powoduje psychicznego cierpienia zwierząt.

Jak to wygląda w praktyce? W gospodarstwie ekologicznym zwierzęta mają dostęp do pastwisk lub otwartych wybiegów przez większość roku, co pozwala na naturalne zachowanie, takie jak poruszanie się, skubanie trawy i wygrzewanie się w słońcu. Przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach jest ograniczane do minimum, a same pomieszczenia muszą być przestronne i dobrze wentylowane. Zwierzęta są karmione odpowiednio zbilansowanymi pod względem wartości odżywczych paszami pochodzącymi z ekologicznych upraw. Dużą wagę przykłada się do profilaktyki zdrowotnej, a w przypadku koniecznego leczenia antybiotykami przepisanymi przez lekarza weterynarii, okres karencji po zakończeniu terapii jest podwójnie wydłużony.

Ekologiczna uprawa roślin i ekologiczny chów zwierząt są wymagającymi gałęziami produkcji rolnej – za to satysfakcjonującymi pod wieloma względami. Prawo do znakowania produktów spożywczych Euroliściem, czyli symbolem europejskiego systemu rolnictwa ekologicznego, otrzymują jedynie ci rolnicy, którzy spełniają wszystkie wymogi określone w unijnych rozporządzeniach.

—

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32018R0848
[2] Ustawa z dnia 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001370

Źródła:

• https://www.wodr.poznan.pl/doradztwo/produkcja-zwierzeca/ekologiczna-produkcja-zwierzeca
• Anna Litwinow, Ekologiczny chów zwierząt w świetle nowych przepisów prawnych, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu, Radom 2020 r.
• https://wiescirolnicze.pl/hodowla-zwierzat-w-trybie-ekologicznym/
• https://wiescirolnicze.pl/jak-zostac-i-czy-warto-byc-rolnikiem-ekologicznym/
• Karolina Sambor, Jak zostać rolnikiem ekologicznym – krok po kroku, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Radomiu, 2023
• https://rolnictwozrownowazone.pl/rolnictwo-zrownowazone/przewodnik-rolnictwa-zrownowazonego/produkcja-zwierzeca/elementy-dobrostanu-i-lista-pieciu-wolnosci/

 

• Poprzedni
• Następny