2025-07-30

Ekologiczne chłodniki – podpowiadamy, z czego i jak je przyrządzić

Orzeźwiająca zupa ze smakiem, ale i z historią, która sięga czasów Jagiellonów? To pobudzający apetyt chłodnik litewski, o którym w kronikach wspominał sam Oskar Kolberg. Nie tak popularną, ale również obecną w staropolskich przepisach odmianą tej potrawy, jest chłodnik ogórkowy, zwany też białym. Niezależnie od receptury chłodnik to idealne danie na letnie dni, kiedy chętnie wracamy do najprostszych potraw, które nie wymagają długiej krzątaniny w kuchni czy pochylania się nad gorącym palnikiem. W porze obiadu czy wieczorem zasiadamy przy misce chłodnej zupy, pełnej soczystych ogórków lub pachnącej botwinki, chrupiących rzodkiewek, doprawionych świeżym koperkiem i szczypiorkiem, zanurzonych w gęstym jogurcie. W artykule podpowiadamy, jak przyrządzić chłodnik na bazie buraków lub ogórka i wyjaśniamy, na czym polegają ekologiczne uprawy głównych składników. Poznajcie nasz sposób na lipcowe dni w zgodzie z naturą.

Buraki z ekologicznej uprawy

Burak jest dwuletnią rośliną należącą do rodziny szarłowatych. W Polsce uprawiane są odmiany dnia długiego, dla których wskazane jest wybieranie stanowisk dobrze nasłonecznionych. Roślina ta jest bardzo wrażliwa na niedobór wody, szczególnie w okresie do wykształcania pierwszych 2–3 liści.

Burak najlepiej plonuje na glebach piaszczysto-gliniastych, bogatych w próchnicę i zasobnych w wapń. Warzywo to jest wrażliwe na zakwaszenie gleby, dlatego powinno być uprawiane na podłożu o odczynie zbliżonym do obojętnego lub lekko zasadowego (pH 6–7,5).

Dobrym przedplonem dla buraka są ogórki, pomidory, cebula, zboża, rośliny motylkowe wieloletnie oraz strączkowe. Ze względu na możliwość porażenia przez choroby i szkodniki, buraków nie powinno się uprawiać po sobie ani po innych warzywach korzeniowych częściej niż co 4 lata.

Jeśli chodzi o nawożenie, ważnymi makroelementami w uprawie buraka ćwikłowego są azot, potas oraz fosfor. W uprawach ekologicznych potas dostarczany jest z nawozami organicznymi, popiołem drzewnym oraz solami kopalnianymi. Fosfor może być uzupełniany w formie mączek fosforytowych lub kostnych.

#warto wiedzieć
W 2024 r. w Polsce łączna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych według Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHAR), wyniosła 691 471,1ha. W tym samym okresie liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce sięgnęła 24 793.

Prosty przepis na ekologiczny chłodnik litewski
Składniki:
• 1 pęczek ekologicznych botwinki z młodymi buraczkami
• 1 ekologiczny ogórek gruntowy
• 1-2 rzodkiewki
• 1 pęczek koperku
• 2 jajka z chowu ekologicznego
• 500 ml kefiru eko
• 200 ml jogurtu naturalnego
• sól, pieprz do smaku
Przygotowanie:
Botwinkę umyj, pokrój i gotuj kilka minut w niewielkiej ilości wody, aż zmięknie. Odstaw do ostudzenia. Ogórek i rzodkiewkę zetrzyj na tarce lub pokrój w kostkę. Dodaj przestudzoną botwinkę razem z wywarem do kefiru i jogurtu. Dorzuć warzywa, posiekany koperek, dopraw solą i pieprzem.
Wstaw do lodówki na minimum 1 godzinę. Podawaj z ugotowanym na twardo jajkiem.

#warto wiedzieć
Chłodnik litewski w 2006 roku został wpisany na listę produktów tradycyjnych w kategorii Gotowe dania i potrawy w woj. podlaskim.

Jak rosną ekologiczne ogórki?

Ogórek jest jednoroczną rośliną warzywną należącą do rodziny dyniowatych. To gatunek ciepłolubny, charakteryzujący się dużą dynamiką wzrostu i plonowania oraz krótkim okresem wegetacji.

W ekologicznej uprawie ogórków ważnym aspektem utrzymania wysokiej żyzności oraz biologicznej aktywności gleby jest płodozmian. Oznacza to zaplanowany na kilka lub wiele lat odpowiedni dobór gatunków oraz kolejność ich uprawy na danym polu. W płodozmianie ogórek najlepiej sadzić po roślinach bobowatych, takich jak koniczyna, lucerna czy seradela, które wnoszą do gleby duże ilości azotu wiązanego z powietrza. Dobre stanowisko dla ogórka pozostawiają także warzywa kapustne oraz zboża.

Pod uprawę ogórka odpowiednie są gleby piaszczysto-gliniaste, zasobne w próchnicę, takie jak lessy, czarnoziemy, czarne ziemie oraz mady. W okresie kwitnienia i wiązania owoców, przypadającym od końca czerwca do połowy sierpnia, konieczne jest dobre uwilgotnienie gleby. Ogórek jest rośliną wrażliwą na przymrozki, chłody i silne wiatry, dlatego uprawę należy prowadzić na polach osłoniętych i dobrze nasłonecznionych.

Ze względu na płytki system korzeniowy i szybki przyrost masy wegetatywnej, ogórek ma wysokie potrzeby nawozowe. W początkowej fazie wegetacji ogórek pobiera głównie azot, natomiast w czasie zawiązywania i dorastania owoców – potas oraz fosfor.

#warto wiedzieć
Nawozy i środki ochrony roślin spełniające wymagania produkcji ekologicznej dostępne są m.in. na stronach:
• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy: Nawożenie w rolnictwie ekologicznym
• Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Ochrona roślin w rolnictwie ekologicznym
• Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu: Środki ochrony roślin do upraw ekologicznych

Bez skutecznej ochrony przed agrofagami (organizmami szkodliwymi, takimi jak patogeny, szkodniki i chwasty) trudno uzyskać wysoki i dobrej jakości plon. W ekologicznej produkcji roślin dąży się do maksymalnego ograniczenia zagrożenia ze strony agrofagów poprzez stosowanie dostępnych metod profilaktycznych: agrotechnicznych, hodowlanych, biologicznych i mechanicznych. Bardzo istotny jest również odpowiedni dobór odmian – odpornych lub tolerancyjnych na konkretne patogeny i szkodniki.

Prosty przepis na ekologiczny chłodnik ogórkowy
Składniki:
• 3 ekologiczne ogórki gruntowe
• 500 ml jogurtu naturalnego lub kefiru eko
• 1 ząbek czosnku (opcjonalnie)
• 1 pęczek koperku
• sól, pieprz do smaku
Przygotowanie:
Ogórki zetrzyj na tarce o grubych oczkach. Wymieszaj z kefirem lub jogurtem. Dodaj przeciśnięty ząbek czosnku (jeśli lubisz) i posiekany koperek. Dopraw solą i pieprzem. Schłodź w lodówce i podawaj zimny.

Źródła:

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Chołodziec litewski (chłodnik): https://www.gov.pl/web/rolnictwo/cholodziec-litewski-chlodnik
2. Jarosław Dumanowski, Maciej Nowicki, Kuchnia polska, Tradycja, teraźniejszość, wspólnota: https://www.gov.pl/attachment/a1699c31-5580-4ff8-bd6a-2ee59330a27d
3. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych: Dane o rolnictwie ekologicznym: https://www.gov.pl/web/ijhars/dane-o-rolnictwie-ekologicznym
4. Ekologiczna uprawa buraka ćwikłowego, Mirosława Rogacz, Dział Rolnictwa Ekologicznego i Ochrony środowiska MODR w Karniowicach, Karniowice 2020: https://modr.pl/sites/default/files/brochures/ekologiczna_uprawa_buraka_cwiklowego_2020.pdf
5. Metodyka ekologicznej produkcji ogórka w uprawie gruntowej, Opracowanie zbiorowe pod redakcją dr Magdaleny Ptaszek, Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy, Skierniewice, 2023: https://www.inhort.pl/wp-content/uploads/2024/01/7.2_metodyka_OGOREK.pdf

• Następny